[…] Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Ojciec jego, średnio zamożny kupiec, przywędrował tu z Krakowa. Przodkowie wywodzili się ze wsi Kopernik! na Śląsku. Rodzina matki, Barbary Waczenrode pochodziła również ze Śląska. W roku 1483 zmarł Mikołajowi ojciec. Wychowaniem jego zajął się brat matki, Łukasz Waczenrode, kanonik kapituły włocławskiej, a od roku 1489 biskup warmiński.
Po ukończeniu szkoły parafialnej. Waczenrode wysłał swego siostrzeńca do Krakowa, gdzie w latach 14911495 studiował „sztuki wyzwolone” na sławnej Akademii Krakowskiej. Tutaj nabrał zamiłowania do badań astronomicznych.
W latach 14961501 Kopernik studiuje prawo kościelne w Padwie i Ferrarze a następnie medycynę do roku 1503.
W roku 1497 zostaje mianowany kanonikiem kapituły warmińskiej. Do dzisiaj nie jest rozstrzygnięta sprawa, czy przyjął święcenia kapłańskie. W ówczesnych bowiem czasach nie zawsze wymagano święceń do piastowania godności kościelnych.
Po powrocie ze studiów Kopernik zostaje wciągnięty w wir pracy administracyjnej u boku wuja Waczenrode. Pełni funkcje sekretarza i lekarza biskupa. Wolne chwile poświęca pracy naukowej, szczególnie badaniom astronomicznym. Pisze wtedy pierwszy traktat astronomiczny, w którym podaje zarys swej teorii. Traktat ten nie był drukowany.
W roku 1510 zrzeka się funkcji sekretarza biskupa, opuszcza Lidzbark a zamieszkuje we Fromborku. Teraz ma więcej wolnego czasu do dyspozycji. Poświęca go całkowicie na badania astronomiczne. Już jednak w roku 1516 zostaje powołany na administratora dóbr kapituły warmińskiej. Pełni ten urząd do roku 1521. Następnie wraca znowu do Fromborka, gdzie pozostaje już do końca życia. Zmarł we Fromborku 24 maja 1543. Zwłoki jego pochowano w krypcie katedry fromborskiej.
Odkrywca heliocentrycznego układu planetarnego
Główną zasługą Mikołaja Kopernika jest odkrycie i udowodnienie faktu, że centrum naszego systemu planetarnego stanowi słońce, a nie ziemia, jak dotychczas twierdzono, oraz, że ziemia dokonuje podwójnego ruchu, wokół słońca i wokół swej osi. Do tych wniosków doszedł na podstawie długoletnich badań i obserwacji nieba, zaćmień słońca i ruchu gwiazd. Wyniki swych spostrzeżeń ogłosił w książce O obrotach ciał niebieskich (De revolutionibus orbium coelestium). Książka ta ukazała się drukiem w Norymberdze kilka miesięcy przed śmiercią autora. Jednak wieści o odkryciu polskiego astronoma już dużo wcześniej dotarły do ośrodków naukowych Europy. Tak na przykład w roku 1533 uczony niemiecki Jan Albert Widmanstad referował papieżowi Klemensowi VII istotę odkrycia Kopernikowego.
Twórca reformy monetarnej
Przez wiele lat Mikołaj Kopernik był zarządcą dóbr kapituły warmińskiej, a także generalnym administratorem diecezji warmińskiej. Z konieczności zetknął się ze skomplikowanymi problemami ówczesnej sytuacji ekonomicznej.
Na obszarach królestwa polskiego kursowały wówczas różne waluty. Utrudniało to bardzo rozwój ekonomiczny kraju. Obserwacje i osobisty kontakt ze sprawami monteranymi skłoniły go nie tylko do nawoływania o konieczność reformy monetarnej, lecz również do opracowania projektu tej reformy. Najważniejsze jego odkrycie w tej dziedzinie, to stwierdzenie, że moneta gorsza wypiera monetę lepszą, pełnowartościową. Twierdzenie, które niesłusznie przypisywano brytyjskiemu doradcy królowej Elżbiety l. Badania historyków w XIX wieku wykazały, że palma pierwszeństwa należy się tu Kopernikowi.
W projekcie reformy monetarnej przewidywał scentralizowane bicie monety, wycofanie z obiegu różnego typu starych monet, ujednolicenie monety na terenie całego Królestwa. Zwracał uwagę również na to, że bicie monety nie może być traktowane jako Źródło dochodu królewskiego, ale przede wszystkim powinno służyć potrzebom gospodarki narodowej. Wynikiem zainteresowania Kopernika sprawami monetarnymi było kilka rozpraw, między innymi: Sposób bicia monety i 0 szacunku monety.
Lekarz
Wielkość odkrycia naukowego, dokonanego przez Kopernika w dziedzinie astronomii, przyćmiła jego działalność na innych polach. Jak wiemy Kopernik studiował między innymi prawo kościelne i medycynę w Padwie. Po powrocie do Kraju rozpoczął praktykę lekarską i zyskał sobie sławę świetnego lekarza. Jego pacjentami były znaczne osobistości. Leczył następców biskupa Waczenrode, był wzywany na dwór króla Zygmunta Starego, leczył kanoników kapituły warmińskiej. Był również wzywany przez księcia pruskiego Albrechta do udzielenia porad choremu przyjacielowi i doradcy księcia. Mimo swego wrogiego nastawienia do Krzyżaków, wezwany, pomocy nie odmówił. Jako lekarz był przede wszystkim praktykiem: leczył, udzielał porad, podawał recepty. Z dziedziny medycyny nie pozostawił żadnej rozprawy. Wciąż jednak pogłębiał swoją wiedzę medyczną. Na marginesie czytanych podręczników znajdujemy recepty, które przepisywał swoim klientom.
Kopernik polityk
Warmia ze wszystkich ziem polskich najbardziej była narażona na zakusy zaborcze Krzyżaków. Kopernik działający na tych terenach z konieczności zapoznał się z sytuacją polityczną. Przebywając na dworze biskupim w Lidzbarku wielokrotnie uczestniczył w zjazdach stanów pruskich. Jako administrator dóbr kapituły warmińskiej bezpośrednio zetknął się z agresją krzyżacką. W roku 1920 na wiosnę po opanowaniu przez Krzyżaków Braniewa, Kopernik zostaje wysłany wraz z Janem Sculteti w specjalnym poselstwie do mistrza Krzyżackiego Albrechta. Tegoż samego roku w listopadzie Krzyżacy oblężyli Lidzbark i Olsztyn. Do Kopernika należało zorganizowanie obrony olsztyńskiej warowni. Z obowiązku wywiązał się bezbłędnie. Wysłał też list do króla Zygmunta Starego, prosząc o pomoc. W liście tym pisze, że wszystko są gotowi zrobić co należy do obrony, „nawet jeśli by przyszło zginąć”. List został przechwycony przez Krzyżaków. Olsztyn otrzymał jednak posiłki z Elbląga. Krzyżacy zmuszeni zostali do zaniechania oblężenia. Za swe zasługi Kopernik otrzymał stanowisko „komisarza Warmii”, którego obowiązkiem była odbudowa obszaru ze zniszczeń wojennych.
Opracował
Szczepan BOBER
Ks. Szczepan Bober. Pallotyn. Były redaktor „Naszej Rodziny”. Wieloletni duszpasterz polonijny w Anglii.
„Nasza Rodzina”, nr 3 (342) 1973, s. 57.
